Պետությունը չունի կրթության զարգացման պետական ծրագիր-օրենք, որը պետք է 5 տարին մեկ ընդունվի․ 2004թ․-ի կրթակարգն ամենահաջողվածն էր․ Անահիտ Բախշյան
2004թ.-ի չափորոշիչներն այսօր անհարկի գանակոծվում են, քանի որ դրանք գրվել են ակադեմիական հիմք ունեցող մարդկանց կողմից, ոչ թե նախարարի հրամանով այստեղից-այնտեղից եկած մարդիկ են գրել: Հանրակրթական չափորոշիչների և առարկայական ծրագրերի վերաբերյալ քննարկման ժամանակ նման կարծիք է հայտնել կրթության փորձագետ Անահիտ Բախշյանը:
Վերջինիս դիտարկմամբ, պետական չափորոշիչ փաստաթուղթը մեր երկրում առաջին անգամ ամրագրվել է 1999թ.-ի ապրիլի 17-ին ընդունված կրթության մասին օրենքով, որը ՀՀ կրթության մասին առաջին օրենքն է: 2004-ի չափորոշիչները, ինչպես վկայում են ոլորտի փորձագետները, քննարկվել են մանկավարժների, ոլորտի պատասխանատուների ու մասնագետների հետ, ստացված 3000 դիտողությունից 1200-ն ընդունվել է, իսկ 1800-ի դեպքում էլ գրավոր տարբերակով պատճառաբանվել է, թե ինչու դրանք չեն ընդունվել:
«2004թ.-ին ունեցանք առաջին չափորոշիչը, որը կոչվեց Ազգային կրթակարգ: Դա այդ տարիների համար բավականին առաջադեմ ու լավ փաստաթուղթ էր: 2009թ.-ին կրկին չափորոշիչ փաստաթուղթ սահմանվեց, 2010թ.-ին էլ գործածության մեջ դրվեցին մինչև օրս գոյություն ունեցող չափորոշիչները»,- նշեց Բախշյանը՝ հավելելով, որ 2010-ի չափորոշիչները զիջում էին 2004-ի տարբերակին:
Բախշյանն իր խոսքում ներկայացրեց 2004թ.-ի չափորոշիչների առանձնահատկություններն ու դրական կողմերը՝ ընդգծելով, որ 2004 թվականի չափորոշիչներում դրական է «Շրջանավարտի ակնկալվող կարողունակությունները և հանրակրթական հիմնական ծրագրի ուսումնառույթան ծրագրի ակնկալվող վերջնարդյունքներ» բնութագիրը: Ըստ այդ փաստաթղթի՝ շրջանավարտի ակնկալվող կարողունակությունները 8-ն են, իսկ միջնակարգ կրթության դեպքում վերջնարդյունքը 48 կետով է սահմանված: Բախշյանի խոսքով, այսօր հայտնի չէ, օրինակ, կունենա՞նք այնպիսի մանկավարժներ, որոնք կկարողանան բացահայտել շրջանավարտի կարողությունների 8 կետերը, քանի որ պետությունը չունի կրթության զարգացման պետական ծրագիր-օրենք, որը պետք է 5 տարին մեկ ընդունվի: Մինչև հիմա ունեցել ենք 2 օրենք՝ ընդունված 2001-ին ու 2011-ին:
Հաջորդ դրական կետն, ըստ Անահիտ Բախշյանի, գնահատման համակարգն է: «Մեր պետության կրթության ոլորտի հաջողված քայլերից մեկն այն է, որ պետությունը որդեգրել է համընդհանուր ներառական կրթության քաղաքականություն, որն իրականացման հետ անհամատեղի է բացասական միավոր-գնահատականը: Եթե յուրաքանչյուր երեխայի կարողությունները գնահատելիս օգտագործվի բացասական միրավոր, երեխան ընդհանրապես կփակվի, հարկավոր է դրական գնահատական նշանակել երեխային»,- գտնում է Բախշյանը:
Ուսումնասիրելով 2004 թվականի կրթության չափորոշիչներն ու դրանք համեմատելով ներկա իշխանության կողմից նշակված նոր չափորոշիչների հետ՝ նկատում ենք մի շարք տարբերություններ: Բազմիցս խոսվել է այն մասին, որ նոր չափորոշիչները ստվերում են հայոց լեզուն ու հայ գրականությունը, հայոց պատմությունը, առհասարակ հայագիտական առարկաները, հայոց եկեղեցու պատմությունն էլ դուրս է մղվում դպրոցական ծրագրից (հիշենք, որ 2007թ.-ին ընդունվել է «Հայաստանի Հանրապետության և Հայաստանյայց առաքելական սուրբ եկեղեցու հարաբերությունների մասին» օրենքը, դրա 8-րդ հոդվածը կարգավորում է Հայ Եկեղեցու դերակատարությունը կրթական ոլորտում՝ սահմանելով, որ Եկեղեցին իրավունք ունի «մասնակցելու պետական կրթական հաստատություններում «Հայ եկեղեցու պատմություն» առարկայի ուսումնական ծրագրի և դասագրքի մշակմանը):
Հայ աշակերտները այլևս հնարավորություն չեն ունենալու խորությամբ, ինչպես նախկինում էր, ծանոթանալու սեփական եկեղեցու պատմությանն ու եկեղեցական ծեսերին, տոներին, հայ գրողներից շատերի ստեղծագործությունները չեն ուսումնասիրելու, մասնակիորեն են տիրապետելու սեփական ժողովրդի մշակույթին, արվեստին, պատմությանը, քանի որ շատ կարևոր ու առնացքային դեմքեր ու դեպքեր պարզապես դուրս են մղվել դասագրքերից, դրանց փոխարեն տեխնոլոգիական դարին բնորոշ նորություններ են մուտք գործել հանրակրթական ծրագրեր, համաշխարհային գրականությունն ավելի բարձր է դասվել, քան սեփականը...
Նոր մշակված կրթական չափորոշիչների դրույթներն ուսումնասիրելիս, օրինակ, նկատում ենք հետևյալը.
«Հայոց լեզու և գրականություն. կրթության բովանդակության տիրույթ է, որն ապահովում է սեփական մտքերը հայերեն բանավոր և գրավոր գրագետ խոսքով արտահայտելու, ազատ հաղորդակցվելու, հայ և արտասահմանյան գրականության ստեղծագործություններ, ինչպես նաև ուսումնական այլ առարկաներ ուսումնասիրելու կարողության, ինքնաճանաչողության, աշխարհաճանաչողության, լեզվամտածողության, քննադատական, հուզական-պատկերավոր մտածողության ձևավորումը, զարգացումը և կատարելագործումը ողջ կյանքի ընթացքում»:
Իսկ ահա 2004-ի չափորոշիչներում ունենք այս պատկերը՝
«Մայրենի լեզուն սեփական մտքերը, հույզերն արտահայտելու, մարդկանց հետ շփվելու, շրջապատող աշխարհը և մարդկանց հասկանալու, բնության, հասարակության և մարդու մասին բազմաբնույթ գիտելիքներ ստանալու, գրական-գեղարվեստական արժեքներին հաղորդակից դառնալու, սեփական ստեղծագործական ունակությունները դրսևորելու և զարգացնելու բացառիկ հնարավորություններ է տալիս: Գրականության և քերականության ուսուցման գլխավոր նպատակը մայրենի լեզվի գերազանց իմացության ապահովումն է: Մայրենի լեզուն կրթության լեզուն է: Մայրենի լեզվի և գրականության ուսուցման շնորհիվ մարդը ձեռք է բերում ազգային արժանապատվության խոր գիտակցում, իր նախնիների ստեղծած մշակութային արժեքները յուրացնելու և հաջորդ սերնդին փոխանցելու կարողություն: ՀՀ պետական լեզուն` հայերենը, ազգային խորհրդանիշ է, պետության ու ազգային անվտանգության երաշխիք»:
Նկատենք, որ նոր չափորոշիչներում հայոց լեզու է նշված, իսկ նախորդում՝ մայրենի լեզու: 2004-ի չափորոշիչներում ազգային արժեքներին մեծ տեղ ու դեր է հատկացված, ինչը չենք կարող ասել ներկայիս տարբերակում:
Ի տարբերություն ժողովրդավարության ու քաղաքացիական գիտակացության տարրերով հագեցած, սակայն ազգային արժեհամակարգը մի տեսակ անտեսած նոր կրթական չափորոշիչների ՝ 2004-ի կրթական չափորոշիչներում նկատում եք հետևյալը՝
Արժեքային համակարգ
Սույն բաղադրիչով նախատեսված համակարգը արտահայտվում է սովորողի համապատասխան գործողությունների, վերաբերմունքի և վարքի միջոցով:
Այս բաղադրիչի նպատակն է ձևավորել անձ և քաղաքացի, որը պետք է`
ա) գիտակցի սեփական մշակույթի` լեզվի, պատմության, արվեստի, ավանդույթների,
ազգային այլ արժեքների կարևորությունն ու նշանակությունը և լինի դրանց կրողը.
բ) հարգի Հայաստանի պետական խորհրդանիշերը, լինի հայրենասեր, կարևորի ազգային
հիմնախնդիրների լուծման գործում իր մասնակցության անհրաժեշտությունը.
գ) գիտակցի, որ գիտությունը, արդիական տեխնոլոգիաները, կրթությունը մեծագույն
արժեքներ են ժամանակակից աշխարհում.
դ) գիտակցի, որ իր համար կարևորագույն արժեքներ են գիտելիքները, աշխատանքային
հմտությունները, մասնագիտական վարպետությունը.
ե) կարևորի բարոյական չափանիշները և քրիստոնեական ու համամարդկային արժեքները,
լինի ազնիվ, գթասիրտ, արդարամիտ, օրինապահ, բարեկիրթ.
զ) կարևորի գեղագիտական արժեքները, գնահատի գեղեցիկը, բարին և ճշմարիտը.
է) գիտակցի իր տեղն ու դերը ընտանիքում և հասարակության մեջ, լինի նախաձեռնող,
դրսևորի արժանավայել պահվածք.
ը) գիտակցի ծնողների, տարիքով մեծերի և փոքրերի, ընկերների և համայնքի նկատմամբ
հարգանքի դրսևորման կարևորությունը.
թ) հարգի մարդու իրավունքներն ու հիմնարար ազատությունները, լինի մարդասեր,
հանդուրժող, քաղաքակիրթ վերաբերմունք դրսևորի ուրիշ ժողովուրդների
ներկայացուցիչների և նրանց մշակույթների հանդեպ.
ժ) անաչառորեն գնահատի իր ուժերն ու կարողությունները` բացառելով սեփական անձի
թերագնահատումը կամ գերագնահատումը.
ժա) դրսևորի աշխատասիրություն, հնարամտություն, նպատակադրվածություն, արժևորի
ու գնահատի սեփական և այլոց աշխատանքը.
ժբ) մշտապես հոգ տանի իր առողջության մասին, կարևորի մարմնակրթության դերը,
հետևողական լինի առողջ ապրելակերպի և անվտանգ կենսագործունեության կանոնների
կիրառման գործում:
Բազմաթիվ քննադատությունների արժանացած նոր կրթական չափորոշիչները, ինչպես նկատում ենք, իսկապես զիջում են նախորդ չափորոշիչներին, որոնք միտված էին ազգային արժեքների պահպանմանն ու դրանք աշակերտների մեջ ներդնելուն, հայեցի կրթությանն ու դաստիարակությանը: